ΑΛΩΝΙΣΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ.

 

Παν. Ι.Δ. Βλαχάκης

    Ιούλιος 2013

                       Αλωνιστική μηχανή. 

Τέλος του Θεριστή αρχές Αλωνάρη, η γη μας είχε χαρίσει τα ελέη της, άλλοτε πλούσια και άλλοτε φτωχά. Τώρα πρέπει να μαζέψουμε τον καρπό στα σπίτια μας. Από τα αρχέγονα χρόνια μέχρι τη δεκαετία του 1950 στα χωριά μας η διαδικασία αυτή λάμβανε χώρα στα αλώνια. Μετά ήρθαν οι αλωνιστικές μηχανές, οι πατόζες. Τωρα στα αλώνια αλωνίζαμε τα λαθούρια, το βίκο, τα ρεβίθια. Μια φορά αλωνίσαμε και κριθάρι στο αλώνι στο Περδικονέρι. Το αλώνι ήταν κάτω από εκεί που σήμερα έχουν την μάντρα με τα υλικά οικοδομών αυτά τα λιοντάρια τα ξαδέλφια μου οι Κολοβαίοι !!!

 Όταν θερίζαμε φτιάχναμε στο χωράφι μικρές θεμωνιές, θημωνιές είναι το σωστό. Στο χωριό θεμωνιές τις λέγαμε. Τις φτιάχναμε με δυο τρία το πολύ φορτώματα. Μαζεύαμε ένα μικρό καραβάνι ανταλλάσσοντας με δικούς μας ανθρώπους τα αλογομούλαρα και δευτερεύοντος τα γαϊδούρια μας. Τα φορτώναμε και μεταφέραμε τα δεμάτια στα θεμονοστάσια.

Στην περιοχή του Αγιάννη υπήρχαν τα έξης θεμονοστάσια: Στου Τυροβολά ή στου Κολοβού χαμηλά κοντά στου Σταυρούλη το Μύλο. Στη Σαββανόραχη. στην Αγ. Παρασκευή στου Γκιόσου το πηγάδι, στον Κακολαίο δυο, στου Καβουκά - εκεί που είναι το μαντρί του Σιόκλα. Ένα άλλο κάτω ακριβώς στου Κωτσιάκου του Μαυριά. Δυο στα Αστραπάλωνα στο Καλογεροβούνι. Στου Μπελδέκου στο Ξεροκάμπι και στα Μαντικέικα. Προσπαθούσαν να καλύψουν όλα τα χωράφια. Όλος ο τόπος ηταν σπαρμένος, τα χωραφια ήταν πολλά και σε μεγάλες αποστάσεις Από τη Βρωμίστρα στα Αστραπάλωνα ή στον Κακολαίο ηταν η ποιο μεγάλη και δύσκολη διαδρομή. Ο μουλαρόδρομος είχε κλαριά και ήταν ανηφορικός. Με τέχνη δύναμη και προσοχή έπρεπε να φορτωθούν τα δεμάτια. Όταν τα φορτώναμε έπρεπε να προσέχουμε. Τα γυρίζαμε απαλά τα κοιτάζαμε μην έχει κρυφτεί κανένα φίδι. Φόβος και τρόμος ο φοβερός κοντοσιτέρης. Ας μου επιτραπεί να το χαρακτηρίσω σαν το ποιο ύπουλο δηλητηριώδες φίδι. Δυο - τρις φορές γλυτώσαμε εμείς και τα ζώα μας χάρη στην παρατηρητικότητα του πατέρα μου. Εξυπακούεται ότι τα έστειλα με τα λιθάρια στην κόλαση να δαγκώνουν τους αμαρτωλούς!!! Να μου κάνουν μήνυση οι οικολόγοι του σαλονιού μετά από 43 χρόνια !!!!! Φορτώναμε τα δεμάτια με προσοχή στα ζώα μας μουλάρια, άλογα και γαϊδούρια. Τα μεταφέραμε στα θεμονοστάσια προσέχοντας να μην μας τρίβονται τα χρυσά στάχυα. Εδώ ήταν αποθηκευμένοι οι κόποι μιας χρόνιας, το χρυσάφι μας.

 

Η «Πρόοδος»  Αντώνης Δ. Φάκλαρης με εργάτες στα Μαντικεϊκα . Αρτοποιείο Αφων Τσιώρου. Τραβηγμένη από τον Κώστα Μπακούρη.

  Από το Βατάκι στου Μπελδέκου στο Ξεροκάμπι, ήταν ανηφόρα αλλά η διαδρομή ήταν κοντινή.

Από τη Μάντρα στα Αστραπάλωνα ήταν παιχνίδι γιατί ο δρόμος- μονοπάτι- ήταν σχετικά καλός. Στη διαδρομή πίσω από κάποιο ξένο ζωντανό έκανα σκέψεις. Πότε θα μπουν τρακτέρ στις πλέυρες, θεριζοαλωνιστική μηχανή, αν όχι θα γίνει δρόμος να τα μεταφέρω χωρίς το άγχος να μου τριφτούνε και να μου τα γυρίσουν τα μουλάρια !!! Όνειρα θερινής, μα πολύ θερινής νυκτός !!!

Στου Καβουκά σπέρναμε λαθούρι και βίκο αυτά πήγαιναν στο αλώνι που ήταν κοντά. Στο θεμονοστάσιο φτιάχναμε δυο μεγάλες θημωνιές μια με σιτάρι και μια με κριθάρι. Υπήρχε σχετική τάξη και ο θεμονοφύλακας. Σίγουρα θα υπήρχαν λαμόγια που θα έκλεβαν κανένα δεμάτι. Ομολογώ ότι δεν είχα ακούσει κάτι τέτοιο αυτά δεν λέγονταν. Οι αγρότες, οι αγροφύλακες και οι θεμονοφύλακες πρόσεχαν σαν τα μάτια τους μην αρπάξουν φωτιά οι θεμωνιές. Στον Κακολαίο ο θεμονοφύλακας ερχόταν από το Γιαλό. Ήταν ένας ωραίος τύπος ο Τσιωρόγιαννης μαζί του η Κατερίνη η γυναίκα του, θεία του πατέρα μου. Παρόλο το προχωρημένο της ηλικίας του ήταν συνεπέστατος στην δουλειά του. Στο αλώνισμα του έδινε ο καθένας την αμοιβή του σιτάρι και κριθάρι. Ο πατέρας μου γέμιζε τον τενεκέ, μάλλον του έδινε περισσότερο από το συμφωνημένο. Ο περήφανος και καλός γέρος του έλεγε φτάνει – φτάνει.  

Από μικρό παιδί βοηθούσα στο φόρτωμα και στο ξεφόρτωμα, στα 10 μου τα κουμαντάριζα καλά. Μάλωνα με τον πατέρα μου γιατί ήθελε να τα δένω σφικτά και σωστά. Τι να κάνει έπρεπε να φύγει για τις αλωνιστικές μηχανές. Όταν έλλειπε τα βάρη σηκώναμε η μάννα μου εγώ και ο Ψαρής μας. Η μεγάλη μου έννοια ήταν να μην μαγκώνουν στα κλαριά και να μην μου τα γυρίσει κανένα ξένο ζωντανό. Σε τρία ζώα είχα εμπιστοσύνη, στον Ψαρή του θειου του Βαγγέλη, στον Καρά των Λαβιέων και στο δικό μας ψαρή με μια προϋπόθεση. Να μην έμπαινε μπροστά του άλλο ζωντανό. Τότε στα γύριζε σκόπιμα. Ο δικός μας έκανε κόλπα όπως τα γαϊδούρια. Βλέπεις το μουλάρι είναι διασταύρωση αλόγου με γάιδαρο , μούλος, υβρίδιο. Στο Λινοβροχιό εκεί κοντά στην παράγκα του Νικόλα του Λάλα βοήθησα το άλογο του θειου του Χρίστου. Τα άλογα θέλουν προσοχή στα ορεινά περάσματα, ο φουκαράς δυσκολευόταν στο κακοτράχαλο μονοπάτι. Μόλις ο ψαρής το είδε έσμιξε τα μάτια του, θόλωσε έστριψε τη μέση του και μου τα γύρισε. Το τέρας δυο μέτρα μπροστά πέρασα το περήφανο άλογο, το τομάρι δεν λυπήθηκε ένα παιδί. Όταν είδα κάτω τριμμένα τα χρυσά στάχυα του κριθαριού έγινα Τούρκος!! Άρχισα την λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Δεν ξέρω αν θα με συγχωρέσουν οι παππάδες για τις σταυροπαναγίες που έριξα τότε !!! << Ξεβαπτίστηκε το παιδί >> είπε ένας γέρος που πέρναγε καβάλα στο γάιδαρο του. Να κατέβει να βοηθήσει σαν καλός χριστιανός δεν εδέησε. Τα ξαναφορτώσαμε τα δεμάτια με τη μάνα μου. Υποσχέθηκα στον ψαρή ότι θα τον αφήσω νηστικό και διψασμένο μια μέρα. Θα πάρω ένα κοντομάτσουκο από πουρνάρι και θα τον πάω βαρώντας από το θεμονοστασιo μέχρι το χωράφι στη Βρωμίστρα κ.α. Εκείνο σαν μουλάρι έκανε ότι δεν έτρεχε τίποτα. Το έβαλα μπροστά προχώρησε κανονικά, κανένα πρόβλημα. Όταν πήγα στα Αστραπάλωνα τον είδα ιδρωμένο και κατακουρασμένο. Τον συχώρεσα, τον χάιδεψα και του είπα να μην το ξανακάνει. Φυσικά δεν πραγματοποίησα καμιά από τις απειλές μου. Ήταν ο αδελφός μου αλλά ήταν ζωντανό από κει και πέρα πρόσεχα μην μου περάσει άλλο ζω μπροστά του. Πεισματάρικο μουλάρι εκείνο, από κοντά στο πείσμα εγώ !!!

Αλωνιστικά συγκροτήματα στον Αγιάννη έρχονταν δυο . Η << Πρόοδος >> ιδιοκτησίας Αντώνη Δ Φάκλαρη - Παντού με συνεταίρο τον Σταύρο το Μήλη. Είχαν ένα μεγάλο τρακτέρ με μια σειρήνα. Ααααααααα ακούγονταν από του Λαϊνά. << Μπροστά πάει το τρακτέρ, στην μέση η μηχανή και πίσω το παταριστικό = μπαλαριστικό >> Για αυτούς που ξέρουν !!!!!.

Το άλλο συγκρότημα ήταν του Ευθυμίου. Άνηκε κάποτε εξ ολόκληρου στον Δημητράκη τον Ευθύμιου. Τότε την δούλευαν συνεταιρικά οι έξης: Μηχανικός ο Παναγιώτης Καψάλης – Παναγάκης ζύγισμα ο ξάδελφος του Τάκης Ε Καψάλης – Πέρδικος. Ο μπάρμπα Γιώργης ο Λιλής ήταν ο άρχοντας της κουζίνας. Πως τα κατάφερνε θεός και η ψυχή του!!!

Μέτοχος αφεντικό και εργάτης ήταν ο αείμνηστος Τάσης Εμ. Καμπύλης – Τάσσαρος. Αγαθός γίγαντας, με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης. Τα χέρια του ήταν τεράστια τρία τρία τα έφερνε κοντά τα δεμάτια. Βοηθούσε  εθελοντικά, πιάσαμε να φορτώσουμε ένα 70αρι σακί. Χέρι το χέρι ρίχναμε το σακί πάνω στο σαμάρι, το χέρι του ήταν τεράστιο. Είχα την τύχη να φορτώνω τσουβάλια με τους άγιους της εργασίας. Μόλις φορτώσαμε τον Ψαρή. Έβαλε τις φωνές στον πατέρα μου. Ρε θα πάθουν τα α…..α του. «Τάκη φύγε καμάρι μου να μην ξαναφορτώσεις τόσο βαριά φορτία δεν κάνει». Φορτώσαμε όλα τα ζά και τα τράβηξα μαζί με τη μάννα μου από το μονοπάτι μέσω Μούσγας για το Χωρίο. Ο πατέρας πήγε πίσω στο πόστο του στο μπαλαριστικό. Με σεβασμό θυμήθηκα τον αείμνηστο μπάρμπα Τάση που βοηθούσε στο φόρτωμα εθελοντικά.                                                 

 Οι αλωνιστικές μηχανές για να λειτουργήσουν θέλανε αρκετούς ανθρώπους. Ο Μηχανικός έκανε κουμάντο. Είχε την ευθύνη για την ομαλή λειτουργία της μηχανής. Ας μην επεκταθώ σε ειδικά τεχνικά θέματα όσα βέβαια έμαθα βλέποντας και ρωτώντας. Στο εμπρός τμήμα ήταν ο ζυγιστής . Πρόσεχε να μην γεμίσουν τα τσουβάλια και χυθεί ο καρπός, το χρυσάφι !! Τα άλλαζε, τα έδενε τα ζύγιζε και τα ντάνιαζε. Στο τέλος κρατούσε το δικαίωμα της μηχανής. Ανάλογα με τα τσουβάλια του κάθε νοικοκύρη ήταν και το βάρος τους. Οι περισσότεροι είχαν 50αρια ο πατέρας είχε 70αρια και 50αρια για τα γαϊδούρια. Τα τσουβάλια τα μαρκάραμε με μελανό μολυβάκι,τα βρέχαμε με νεράκι.Με πλαγιαστά γράμματα  έγραφε Ι.Β.το καθένα τους με μελανά γράμματα !!!!

       

                         Η Βερβενιώτικη αλωνιστική στο Μαυρίκη. Από τα Βέρβενα στο χρόνο του κ. Γεωργέλου Ιωάννη.

Οι ταϊστές ήταν δυο επάνω στην πατόζα και ένας ή δυο κάτω. Οι κάτω ταϊστές τροφοδοτούσαν με ρυθμό το αναβατόριο για να δουλεύει συνέχεια. Οι πάνω ταϊστές με ένα κυρτό μαχαίρι έκοβαν τα δεματικά. Διασκόρπιζαν με τέχνη τις χεριές ώστε να μην μπουκώσουν τα μαχαίρια - λεπίδια  και κατά συνέπεια και τα κόσκινα. Κάποιοι απρόσεκτοι και ξεΐγλωτοι βάζανε λιθάρια μέσα στα δεμάτια και τα ξεχνάγανε. Αυτά ήταν κίνδυνος θάνατος για τα λεπίδια !!!! Αν έπεφτε μέσα λιθάρι άλλαζαν μαχαίρια και είχαν μεγάλη καθυστέρηση.  ….

  Το μπαλαριστικό απασχολούσε τρις 3 ανθρώπους. Τον ταϊστή που έριχνε το άχυρο με μια μεγάλη πιρούνα στην καταπακτή κάθε που άνοιγε...!!!!. Σαν δαίμονα της κολάσεως τον παρομοίαζα μέσα στη σκόνη με την πιρούνα του. Έσπρωχνε το άχυρο στην καταπακτή το έπαιρνε η πρέσα και το έστελνε στους μπαλαδόρους Ο ένας πέρναγε τη θηλιά και ο άλλος έδενε τις μπάλες με το χρυσαφί άχυρο Οι μπάλες δεν έπρεπε να λύνονται ούτε να κόβονται τα σύρματα. Έπρεπε να είναι όλα στην εντέλεια για να γίνουν σωστές οι μπάλες και να μην κόβονται. Ήταν όλα θέμα εξειδίκευσης. Οι μπαλαδόροι έπρεπε να δώσουν λόγο στο αφεντικό και στους αγρότες. Το μεν πρώτο είχε καθορίσει το μέγεθος τους βάσει του συμφέροντος της μηχανής. Κάποιοι παρακαλούσαν στους μπαλαδόρους να μεγαλώσουν λίγο της μπάλες. Ο πατέρας τις δικές μας τις έκανε τεράστιες, ασήκωτες, άνοιγε την πρέσα όσο έπαιρνε !! Ποιος τις φόρτωνε όμως μετά; Ο ίδιος στα πεταχτά ή στο διάλυμα του με την βοήθεια κάποιων άλλων εκεί σήκωνα τα χέρια ψηλά. Τις ξεφόρτωνα όμως στο κατώι του σπιτιού μας. Υπήρχε και αυτός που ντάνιαζε τις μπάλες με το άχυρο. Άλλο φορτίο αυτό τις έσπερνε με δυο γάντζους αλλά στο ντάνιασμα; Στο κάτω μέρος όλα καλά αλλά στις επάνω σειρές; Η φίρμα του συγκροτήματος ήταν ο συρματάς. Ήταν ο μικρότερος στην ηλικία ένα παιδί. Είχε την μικρότερη αμοιβή από όλους τους εργάτες του συγκροτήματος. Η δουλειά του ήταν να ισιώνει τα σύρματα και να τους κάνει μια θηλίτσα στην άκρη. Τα έκοβε, τα έκανε μάτσα και τα πήγαινε στο μπαλαριστικό. Ουαί και αλλοίμονο του αν κοβόταν ή δεν περνάγανε. Μέσα στα καθήκοντα του ήταν να κουβαλάει νερό στα μαγειρεία. Νερό με το βαρέλι να πιουν οι εργάτες, νερό να δροσίσουν τα φλογισμένα πρόσωπα τους, νερό για μαγείρεμα και για να πλύνει τα αναρχικά του ο μάγειρας. Βλέπω στο Γιαλό ένα Βερβενιώτη συρματά της εποχής. Θα τον ρωτήσω μια μέρα να δω αν τα θυμάται. Ο μάγειρας έπρεπε να φτιάξει τσάι το πρωί αυτό ήταν το πρωινό γεύμα. Μην φαντάζεστε πρωινό Αγγλοσαξονικού τύπου!!! Κολατσιό κατά τις 10 και μετά μεσημεριανό και βραδινό φαγητό. Δεν είχε τα μέσα ούτε πετρογκάζ ούτε μασίνες. Άναβε φωτιά σε γούβα για να μην προκαλέσει πυρκαγιά. Σε κακαβολίθαρα ισορροπούσε  το καζάνι και έβραζε το συσσίτιο!! Ψυγείο !! τι είναι αυτό Α λησμόνησα τρώγανε σε τσίγκινα πιάτα και πίνανε νερό με ένα τσίγκινο κύπελλο . υπήρχαν παράπονα για το φαγητό; Είχαν βλέπεις κάποιοι το σύνδρομο της Κατοχής … άστα να πάνε… Ο μάγειρας τελικά τα κατάφερνε, με μεγάλη μαεστρία και πολύ υπομονή!!

                   Αλωνιστική μηχανή στην Τήνο το 1994 Τραβηγμένη μέσα από το λεωφορείο.

Οι συνθήκες εργασίας ήταν δύσκολες και σκληρές για όλους .Όλοι τους έκτος από το μάγειρα και το συρματά εργάζονταν κάτω από τον καυτό ήλιο της πατρίδας μας. Η σκόνη πήγαινε σύννεφο, προπαντός πίσω στο μπαλαριστικό. Η μηχανή έπρεπε να δουλεύει με ρυθμό. Αυτό το εξασφάλιζαν οι ταϊστές οι πάνω και οι κάτω. Οι δεματάδες φέρνανε κοντά στον ταϊστή τα δεμάτια. Ψωφάγανε από τα φορτία για πολλές ώρες. Η Μηχανή είχε και δικό της ηλεκτρικό ρεύμα!!! Υπήρχαν κάποιοι λαμπτήρες πυρακτώσεως σε επιλεγμένα σημεία. Έριχναν ένα τσιμπλιάρικο φως, κάτω από αυτό εργάζονταν μέχρι αργά το βράδυ. Προφανώς κάποιο λουρί από το όλο σύστημα «μετέτρεπε την κινητική ενέργεια σε ηλεκτρική ενέργεια » Από το ασθενές φως εικάζω ότι θα ήταν γεννήτρια DC συνεχούς ρεύματος. Πρέπει να βρω τα λείψανα μιας πατόζας να το διαπιστώσω !!!!  Οι ανθρώπινες μηχανές δούλευαν μέρα νύχτα . Τρώγανε όπως προανέφερα, ύπνος κάτω από τα αστέρια σε ράντζα οι νοικοκυραίοι στο χώμα οι τολμηροί. Κάποιοι πάνω στο άχυρο και στα δεμάτια !!!! Τουαλέτα στο ύπαιθρο, ντουζ στα ποτάμια ..ατομική υγιεινή….συνθήκες γαλέρας …..

  Τα τελευταία χρόνια έμειναν δυο αλωνιστικές μηχανές. Του μπάρμπα Αντώνη και του μπάρμπα Σταύρου. Νομίζω ότι είχαν αγοράσει αυτόματα μπαλαριστικά. Την δεκαετία του 1980 άλλαξαν οι συνθήκες παραγωγής στα χωριά μας. Οι αλωνιστικές μηχανές έσβησαν, παροπλίστηκαν. Θα έπρεπε να βρούμε τα λείψανα τους να μας βοηθήσουν αυτοί που μείνανε να μοντάρουμε μια για ιστορικούς λόγους. Σκεφτείτε το δεν είναι και τόσο δύσκολο ……

Το κείμενο το χαρίζω στους ανθρώπους που μας έθρεψαν !! Είναι ένας φόρος τιμής και σεβασμού στους λίγους υπέργηρους που ζουν. Ταπεινό μνημόσυνο, ένα κερί στην μνήμη αυτών που έχουν φύγει. Τέλος το αφιερώνω σε έναν από τους τελευταίους των Μοϊκανών στην αλωνιστική !!!! Στο Μήτσο τον Κριαράκο – Περδικάρη στον Καναδά. Έχει δημοσιεύσει στο f.b. ένα κείμενο στο οποίο με παραστατικό τρόπο περιγράφει το αλώνισμα στην Νότια Κυνουρία. Στα χωριά Πηγάδι Τσιτάλια και αλλού. Θα Αναρτηθεί και στους ΠΑΡΝΩΝΙΤΕΣ. 

                                              Εύχομαι σε όλους     ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ.